Ek sien nou dat daar weer ‘n bohaai is oor godsdiens wat uit skole verwyder gaan word. Basies reken die een standpunt dat die aaklige geskiedenis van godsdiens as onderdrukkende krag beteken dat dit verwyder moet word. Die teenpool argumenteer dat ons basies ons waardes gaan verloor as godsdiens op die agtergrond gestoot word.
Ek vind dat ek nie eintlik beïndruk was met hoe “godsdienstig” my skole ooit was nie, al was hulle Christelike skole. Daar was klasse waarin met gebed geopen is (die een outjie in die klas met ouers wat nie wou hê dat hy hieraan blootgestel moes word nie, het dan buite gaan staan en moes ingeroep word nadat die gebed afgehandel is) en dit was naastenby dit. Ander grade het nie eens dit gehad nie. Terloops is ek nie bewus daarvan dat ons die outjie anders hanteer het nie – dit was binne ‘n paar dae maar net een van die dinge wat ‘n Gr 1 aanvaar en nie weer bevraagteken nie.
Daarom my verwarring: is daar nog godsdiens in skole? Watter vorm sou dit aanneem? Is dit die soort godsdienstigheid waarin meneer of juffrou vir jou vertel dat as jy nie glo nie, jy boos is en eintlik sommer dom ook? Sou so ‘n boodskap enigsins as godsdienstig beskryf kon word? Daardie boodskap kan tog sekerlik beveg word vanuit die standpunt dat dit ‘n onchristelike ding is om te maak of Christene beter is as die res.
Dis seker darem nie waarvoor mense veg wat wil sien dat hulle kinders in ‘n skool met hulle eie waardesisteem sal wees nie. Hulle baklei tog sekerlik om as Christene hulle kinders aan Christelike norme bloot te stel, tuis én by die skool.
Dan word daar teruggekap dat daardie kinders in ‘n droomwêreld groot word, waar hulle net aan hulle “eie mense” blootgestel word. Hierdie ongebalanseerde kontak sou hulle dan onvoorbereid maak vir ‘n wêreld waarin hulle soort mense nie die enigstes is nie. Hierdie opdring van ‘n wêreldbeeld sou dan diskrimineer teen almal wat dit nie aanhang nie.
Die geveg is glo in die belang van die Moslemkind in Ventersdorp wat nie ‘n keuse het in watter skool hy gaan wees nie. Tog is die skool op die lys skole soos Garsfontein, waar kinders die keuse van so 5 of 10 meer bekostigbare skole in dieselfde direkte omgewing het.
En dis hier waar ek by die debat aansluit: Ek glo dat daar ‘n sterk argument uit te maak is vir juis so ‘n spesifiekte paradigma as ‘n Garsfontein wat onderwysers toelaat om hulle Christenskap uit te leef. Ek handel met drie sake:
Die drie tipes godsdienstige wêreldbeelde
Die twee wat geweeg word
Gaan skole anders wees?
Die drie tipes godsdienstige wêreldbeelde
My argumnet sal eerstens gaan oor die maniere waarop jy die waarnemings wat jy van die wêreld maak, in paradigma kan plaas. Hieronder is een van die nuttiger opsommings wat ek nog teëgekom het en ek gee basies net “The Myth of Religious Neutrality” weer. Dis ‘n boek wat ek in ‘n vorige skrywe ook al aanbeveel het.
Die grondaanname is dat daar “geloofsopvattings” onderliggend aan enige verstaan is. Hierdie posisies is punte waarop hulle aanhangers voel dat enige vraagteken wat daaraan gekoppel word, sinneloos is. Ons neem hierdie punte aan, want die wêreld “is mos maar net so”. Dis die punt waarop jy uitkom as jy genoeg kere gevra het hoekom en dan vra jy dit vir die antwoord ook, en vir die antwoord op die antwoord tot jy uiteindelik net sê: “Dit is so want dit is so want dit is so”. ‘n Mens het hierdie beginpunte nodig as vaste verwysing vir enige verdere denke.
Die probleem is dat verskillende mense by verskillende finale standpunte uitkom aan die einde van hulle reduksies. Ek noem dit hieronder die “onverklaarbare”. Onverklaarbare verwys vir my na iets wat ‘n verklaring is, sonder dat dit self ‘n verklaring benodig.
Tipe 1
Die eerste beeld van die wêreld wat ek bespreek, plaas die onverklaarbare buite ons waarnemingsveld en is gemeen tot die Jodendom, Christendom, Islam en moontlik nog ‘n paar ander.
Grafies lyk dit so:
Die posisie is dat hulle god buite die waarneembare bestaan plaas. Dis om te sê die grondoorsaak vir alle sienlike en onsienlike dinge, is nie self so dat ons ‘n meetinstrument kan vat en ‘n lesing kan optel wat verander en daaruit weet: hier het ons nou vir god gemeet nie.
Hierdie beeld werk op ‘n skeppende en onderhoudende krag wat self nie deel van tyd en ruimte is nie. Wat nie op ‘n plek is of iets weeg nie. Die beeld staan en val by die onvoltooidheid van wat ons kan waarneem. Dis ‘n beeld wat sê daar is nood aan ‘n verklaring wat nooit self waargeneem sal word nie en daarom juig hulle elke keer wat die wetenskap agterkom dat daar antwoorde is wat buite ons heelal gesoek moet word.
‘n Tipiese standpunt oor godheid in hierdie wêreldbeeld plaas “god buite die skepping”.
Tipe 2
Die tweede beeld reken daar is iets in die waarneembare wêreld wat eintlik vir ons meer waarde het as enige ander. Dis die posisie van die Griekse gode, Materialiste** en so aan.
Hierdie posisie sê daar is dinge wat ons waarneem wat nie ‘n verklaring nodig het nie. Vir die antieke Grieke was dit dinge soos seisoene of weerlig. Hierdie dinge bestaan bloot. En dan het hulle persoonlikhede aan hierdie waarnemings gegee en dit gode genoem. Zeus is dus die manier waarop weerlig verstaanbaar gemaak is.
Richard Dawkins reageer op hierdie persoonlikhede van die natuurverskynsels as hy sê daar is geen god nie. En hy’s reg. Ons wen niks deur weerlig aan die hand van ‘n ou oom in die wolke se bui te verklaar nie. Dis baie nuttiger om te verwys na die ladings wat opbou tot balans in ‘n kragtige knal herstel word. Daardie kennis stel ons in staat om weerlig-afleiers te maak wat lewens red.
Dawkins is egter vir my die ikoniese voorbeeld van iemand wat net een wêreldbeeld erken: hierdie een wat sê die onverklaarbare moet waargeneem word. Hy het net ‘n ander onverklaarbare as die antieke Grieke se gode. Sy onverklaarbare is energie. As alles vereenvoudig word tot op die laaste, sal alles aan die hand van energie verklaar word.
Energie is definisieloos in die wetenskap. My wetenskaphandboek het gesê: “Die vermoë om werk te doen”, wat tog vir ons sê watter impak energie het, maar nie wat energie is nie. Vir al die gedreun oor wat die verklaring vir jou god is, as jou god dan alles verklaar, sukkel dieselfde mense hulle dood om energie te verklaar.
Die punt is dat energie optree as verklaarder van alles wat is sonder dat dit self verklaar hoef te word. Hierdie is ‘n godsbegrip van “god in die skepping”.
Tipe 3
Die derde beeld is een wat reken dat alles onverklaarbaar is. Hierdie beeld word aangehang deur meeste Oosterse gelowe: Hindoeïsme, Buddhisme, Taoïsme, ens.
Grafies lyk dit so:
Hierdie beeld plaas al ons waarnemings in die onverklaarbare en sal standpunte inneem soos dat weerlig inherent anders is as die elektriese krag in elektriese proppe. Niks moet aan die hand van iets anders verklaar word nie. Die dam is nie die water in die dam nie. Dis ‘n ander entiteit as die som van die dele.
Vir hierdie wêreldbeeld is die punt nie om een ding as funksie van ‘n ander te beskou nie, maar om die harmonie en vloei tussen verskillende ewe waar en ewe regtige dinge in te sien en te leef.
Tipiese geloofsverklarings hier is dinge soos “alles is god” of “niksheid is god”.
Die twee wat geweeg word
Die wetenskaplike revolusie het nie in Sjina gebeur nie al het hulle al die hulpmiddele tot hulle beskikking gehad. Een van die verklarings daarvoor is dat hulle dominante wêreldbeeld een is wat nie verklarings najaag nie. Waar die tipe 1-beeld reken dat ons ‘n ordelike skepping bekyk en waar tipe 2 reken dat daar een deel van die skepping is wat die ander kan verklaar, meen tipe 3 dis ‘n mors van tyd om enigiets ondergeskik aan ‘n ander te wil stel. Die wind is ewe veel ‘n verklaring vir die berge as wat dit daardeur verklaar word.
Hoewel die Westerse wêreld al meer die waarde van ‘n lewe in harmonie en in balans verstaan en so leen by die insigte van die derde tipe wêreldbeeld, is die twee in kompetisie vandag die eerste twee.
As ons sê godsdiens moet uit skole verwyder word, dan vra ons vir iets wat geheel onmoontlik is. Wetenskaplike ondersoek kan nie gedoen word sonder dat jy onbewese (en onbewysbare) aannames maak nie. Die eksakste van wetenskappe is waarskynlik wiskunde en daar moet ‘n mens op ‘n stadium sê: Dit is net so. Hulle weet darem wat die 12 dinge is wat hulle moet aanneem vir 1+1 om 2 te wees en al die res. Maar die wêreldbeeld wat energie verafgod, noem homself nie ‘n geloof nie, al deel dit al die eienskappe wat gemeenskaplik is tot die gelowe van die mensdom.
Daarom is elke oproep om geloof uit skole te haal in werklikheid ‘n vraag daarna dat ‘n spesifieke geloof aangehang en verkondig sal word, naamlik ‘n soort materialisme wat materie en energie (wat danksy Einstein se , in woorde, dieselfde ding is) tot verklaring vir alles verhef. Die idee dat hierdie wêreldbeeld neutraal is, is vals en dis waar die groot fout in die redenasie lê.
Gaan skole anders wees?
‘n Mens kan twee skole opstel uit die twee wêreldbeelde wat hierbo bespreek is. Die inhoud van hulle onderrig sal op verbasend min punte verskil. Uiteindelik is spelreëls dieselfde, of jy nou blindelings gelowig is en of jy ‘n geloof aanhang wat ontken dat dit ‘n geloof is. Drie plus drie is ewe veel ses of jy nou dink dit is uiteindelik afhanklik van botsende partikels of afhanklik van die harmonie tussen die wind en die see.
Daarom reken ek dat die skole in hulle dag tot dag bestaan, nie enige impak gaan voel nie.
Lewensoriëntering is seker die enigste vak wat beïnvloed word. Maar hier leer kinders in elk geval van verskeie gelowe, eerder as enige spesifieke geloof se inhoud (ons moes wel op ‘n slag ‘n geloofsverklaring skryf wat seker moeilik sou wees vir die ateïs wat nie besef het hy glo eintlik ‘n klomp goed nie). Die behoefte wat die hofaansoeker probeer bevredig, is in hierdie opsig reeds vervul.
Gevolgtrekking
So, hoekom dan baklei vir godsdiens in skole as godsdienstige skole nie anders is nie? Ek doen dit, want jy’s nie onakademies as jy ‘n wêreldbeeld aanhang wat verskil van die een wat toenemend die internasionale norm raak nie. Jy’s nie bejammerenswaardig oor jy gelowig is nie.
Maar dis presies die indruk wat ‘n aktiewe verwydering van geloof uit skole sal skep. Dit laat dit voorkom of hierdie wêreldbeeld eintlik net skadelik is en dat ons van die oorlas ontslae wil raak. Asof die ideaal is dat almal net in hulle openbare hoedanigheid sal optree asof hulle nie glo nie, en dan kan hulle in hulle privaat tyd doen wat hulle wil. Hierdie gedwonge dubbel lewe kan tog nie inpas met die “ruimte vir almal”-argument nie. Die ideale burger sal dan die een wees wat binne die ruimte wat die wet laat, sy eie gang gaan en sy eie belang soek.
Dit is dan dat daardie paradigma hom vasloop in mense wat eiebelang bo die groep stel.
Iewers het die individualisme van elkeen vir homself die deur toe gemaak dat ons mekaar nie meer vertrou nie, want ek is mos net hier om myself te dien, so ek neem aan jy ook.
Ons kan nie staat maak op mekaar nie.
Hierdie optrede versterk die idee dat elkeen net self moet sorg.
Om iemand anders uit te buit, is eintlik reg as jy net binne die wet is. ‘n Mens sou kon argumenteer dat dit nie uitbuiting is as dit nie teen die wet is nie.
Groeiende ongelykheid wek kommer.
Politici belowe die regering kan help.
Die regering faal want hy’s vol mense wat elkeen vir hulleself staan.
‘n Gebrek aan gemene waardes het selfs die banke al bekommerd. Maria Ramos spandeer haar tyd eerder aan ‘n “sosiale verbond” om die probleem dat die samelewing misluk oor ons waardes in die binnekamer te wil indruk, as dat sy haar tyd spandeer om mense sover te kry om lenings uit te neem. Dis vir my die duidelikste bewys van dié week dat wat jy glo nie net jou eie saak mag wees nie.
Die oomblik wanneer ons besef dat die privaatwaardesmodel nie werk nie, is nie die tyd om die alternatiewe paradigma te verwyder wat nog heeltyd gemeenskaplike waardes bevorder nie. Hoeveel foute die aanhangers van die paradigma ook al in die verlede gehad het, is die ideologie nie verkeerd omdat mense eensaam gevoel het nie.
Daar is vir seker waarde daarin om kinders vooraf te waarsku dat hulle nou ‘n Christelike of ‘n Joodse of ‘n Sekulêre skool betree. Daar is geen rede om kinders tot ‘n spesifieke geloof te dwing nie, maar dan moet ateïsme eweneens nie opgedwing word nie.
*Ek gebruik deurlopend die kleinletter, hoewel ek as Christen die tradisie van God met ‘n hoofletter skryf waardeer en gewoonlik ook doen. Die rede hiervoor is dat ek telkens vind dat my argumente oor die Godheid wat ek voer uit my Christelike perspektief ewe toepaslik is vir ‘n beeld van die Joodse geloof of Islam in watter geval die kleinletter gepas sou wees. Hiermee wil ek bloot wys op die ooreenstemming in redenasie.
** Wanneer ek sê “materialisme”, verwys ek nie na grypsug of gierigheid nie, ek verwys na die oortuiging dat materie al is wat daar is. Een van die noodwendige gevolge van hierdie wêreldbeeld is natuurlik dat die dood die einde is. Dan is daar dus niks immoreel daaraan om vir jouself so goed moontlik te sorg voor die dood nie. Vandaar dat die woord al meer gebruik word as ons bedoel dat jy net op geld ingestel is.
Henri het aan NWU studeer en op verskeie komitees gedien. In Engelse Debat het hy tot by die nasionale semifinaal gevorder. Hy het ‘n Meestersgraad in Finansiële Wiskunde wat hy het met lof behaal het. Tans is hy `n kredietrisiko en kliëntewaardasie ontleder by ABSA.
Ek deel ‘n huis met ‘n paar ou koshuismaats.
My meisie vra my nou die dag wat dink een van hulle en ek gee sommer vir hom die foon om self per teks te antwoord. Soos dit maar soms gebeur as koshuismaats ‘n pinkie gegee word, ontvang ek toe my foon die volgende oggend terug na hy met haar gesprek gevoer het as “ek”.
Die situasie hou vir my ‘n klomp lesse in.
1) Ek het heelwat insig gekry in wat die idee is wat ek uitstraal
Ek dink ek het meer geleer oor wie hy dink ek is in die boodskappe wat hy gestuur het toe hy soos ek probeer skryf het, as wat ek sou leer as ons vir dae aaneen in diep gesprekke was. Die tipe taalgebruik, die frases wat ek dikwels gebruik wat hom opgeval het, die onderwerpe wat hy aangeraak het… Alles aan die gesprek het ‘n beeld vir my geskets van wie hy dink ek is. As sodanig het ek myself leer ken.
2) Kontra-intuïtief was dit nie ek wat blootgelê is nie maar hy
As jy iemand anders probeer wees en daardie iemand anders lees hoe jy hulle speel, dan val die filters weg. Ek het uitgevind wie hy is. Op ‘n heeltemal ander vlak as wat ek sou as ons met mekaar gepraat het.
Wanneer ek wegstroop wat ek weet my persoonlikheid is, bly daar net oor wie hy dink ek is, en wie hyself is. Plato het hierdie gedagte verwoord toe hy gesê het jy kan meer van iemand uitvind deur ‘n uur te speel as in ‘n jaar se gesprekke. Hierdie spesifieke speletjie is een wat fokus op wie hy dink ek is. Daarom is ek in ‘n onregverdige magsposisie om hom te ontleed. Daar is groot dele van hoe ons ‘n rol speel wat maar bloot onsself is.
3) ‘n Mens sluit jouself af vir antwoorde oor mense omdat jy dink dat jy hulle ken
Ek het dinge oor my meisie agtergekom wat ek gedink het ek weet. Daar is dinge wat ek nou al goeie raaie oor gemaak het, so ek vra nie meer nie.
Maar die pêl weet nie, so hy vra. En haar antwoorde was ‘n goudmyn. Naby aan my verwagting in die meeste gevalle en tog nie. Ek het so sterk begin oplet wat ek verwag dat haar ware antwoorde my op plekke verras het.
4) Eerste indrukke is verskriklik belangrik
As die vrae wat ek vra dan so beïnvloed word deur wat ek dink ek weet, is dit waarskynlik van almal waar. Elke feit wat jy oor iemand leer ken word gefilter deur die vorige kennis wat jy van daardie persoon het. Die enigste ongefilterde kennis is die eerste interaksie. Daarom is dit belangriker as enige ander enkele interaksie.
5) Niemand kan lank voorgee nie
In weerwil van punt 4, kan niemand vir ‘n aand lank voorgee om iemand te wees wat hy of sy nie is nie. Nie as die mens met wie jy praat die een ken wat jy naboots nie. Na ‘n paar minute van iemand anders wees verval ons in ons eie gewoontes. Dan word die vermomming deursigtig. Sy’t hom redelik vinnig uitgewerk.
Ons is in veel groter gevaar by diegene wat ons goed ken as by onbekendes daar ver.
6) Die vrug van openheid is veel groter as die risiko
Ek het ‘n risiko geneem toe ek die foon oorhandig het. Hy het hom immers ‘n hele aand lank gehou! Maar hy het ook ‘n kans gewaag om ek te wil wees, so natuurlik was hy net so versigtig soos ek.
Hy kon ook nie eintlik skade maak nie – die mens met wie hy praat ken my darem! Die feit dat daar dinge oor my is wat bekend is, beteken hy sou heelwat teenkanting gekry het as hy iets ongelooflik gesê het.
Die vrug was iets waarna CS Lewis verwys het ná sy vriend Charles Williams, se dood wat sy verhouding met ‘n ander vriend, Ronald Tolkien skade aangedoen het. Daar is dele van mense wat jy nie te voorskyn kan bring nie. Ek het eerstehands beleef dat dele van onsself nie bestaan tot ‘n ander persoon dit ontlok nie. Daar is dele van die mense om jou wat jy nie kan ontlok nie – iemand anders moet dit doen.
Wat het al hierdie punte met enigiemand wat nie ekself is nie te doen? Elke punt wat ek hier maak oor persone kan ook direk oorgedra word op plekke, gemeenskappe en groepe. Daarom dink ek strategies vir Orania soos volg:
1) Dis noodsaaklik dat jy gaan kyk wie dink ander is jy. Jy móét lees wat dink die Citizen van Orania. Jy móét sien wat dink Praag. Jy moet baie fyn gaan kyk hoe reageer die ANC op Orania en wat dink Cosatu in die mate as hulle enigsins aan ons dink. My siening is dat hulle nie minder kan omgee oor ‘n ou in die Karoo as daardie ou nie ook ‘n mynbaas of bestuurder van ‘n groot maatskappy is nie. Die beeld wat ‘n plek uitstraal vir ‘n Numsa word nie in persverklarings gelees nie. As jy nie in ‘n optog is nie, let hulle jou nie op nie. Wat beide goed en sleg is.
‘n Mens moet sien of wat jy kommunikeer gehoor word. As ‘n deel gehoor is en die res nie, hoef jy nie volgende keer daardie deel te laat fokus dra nie. Kyk wat is gehoor. Die omgewingsbewustheid van die dorp is vir my ‘n goeie voorbeeld van iets wat dit selde tot in buitestaanders se persepsies maak.
As jy sien wat ander van jou dink ontsluit dit soms dinge oor jouself wat waar is, maar waarvoor jy blind was. Hierdie blindekolle kan’n mens seermaak as jy optree sonder daardie kennis, daarom wil jy hulle so klein moontlik maak. Dit was dus vir my baie waardevol om te lees wat dink ‘n ou in Europa oor ons interaksie met Europa (http://opinieplatform.co.za/2014/06/08/orania-se-internasionale-politiek-kan-anders/). Ek weet te min oor die interne politiek in Europa om die volle meriete te weeg, maar die opinie was waardevol.
2) Dit mag dalk goed wees om te vra wat ander groepe dink jou motiewe is. Gaan luister hoe dink ‘n Malema of ‘n Stephen Groottes oor mense wat hulleself gaan afsonder het tussen mense soos hulle. Nie om te gaan weerlê nie. Nie om ‘n bakleiery te gaan soek oor hulle jou wanvoorstel nie. Gaan luister wat dink hulle. Gaan vra wat maak dat hulle so dink.
En leer daaruit! Jy gaan omtrent ewe veel oor hulle leer as oor jouself. Ons ken immers die storie van Orania. Watter dele hulle dus vir hulleself gaan uitkies het, wys vir ons soveel wie hulle is as wat dit wys wie ons is.
Beter kennis oor wie die ander spelers op die bord is kan tot onverwagse vennootskappe lei. Mnyameni is ’n goeie voorbeeld. Hier moet ons bereid wees om ‘n paar onakkurate voorstellings van onsself te trotseer. Gaan voorbereid in die gesprek in met die volwassenheid om nie opgeruk te raak daaroor nie.
3) Kom ons maak nie of ons weet wat die motiewe van ‘n “derde mag” of ‘n “hulle” of “die kragte van vandag” of watter ongedefinieerde vae “vyand” is nie. My belewenis was tot dusver eenduidig dat niemand die tyd of energie het om ander se ondergang te beplan nie. Jy beplan vir jou eie voordeel.
Alle vooordele wat enige sogenaamde “vyandige” uit ‘n vernietiging van die Afrikaner kon kry het hulle reeds daarin dat daar nie ‘n Afrikaner aan die hoof van enige regeringsdepartement is nie. Hulle hoef ons nie te vernietig nie en het nie die doelwit nie. Optrede uit ‘n agterdogtige voorveronderstelling dat iemand TEEN ons is, lei tot ‘n versterking van alle teenkanting wat wel bestaan en dit kos ons vriende.
Maar soos ek sê: ek weet ook nie alles nie. ‘n Leergierige gees gaan niemand skade doen nie. Gewoonlik is die grootste struikelblok van kennis nie die nuwe goed wat ons moet leer nie, maar die gesukkel om iemand te leer wat dink hulle weet reeds. Dis nie goed as jy daardie rol vir jouself uitkies om te speel nie.
4) Eerste indrukke. Die Afrikaner het al van die Afrikaner-Nasionalisme (minstens) ‘n groot trots daarin dat hy nie sy beeld poets nie. Ek is soos ek is en jy kan daarvan hou of nie. Dan verras dit dikwels ‘n buitestaander om uit te vind jy is nie net ‘n harde volk wat wil baasspeel nie. Jy kan eintlik vriende maak en gasvry wees en jou kos is ongewoon, maar tog lekker. Kom ons maak dit nie ‘n verrassing dat ons aangenaam kan wees nie!
Ek lees by herhaling of voer gesprekke met swart vriende (en ook liberale vriende) wat uitspreek dat hulle oortuig is hulle sal nie welkom wees in Orania nie. Dis onwaar maar die eerste indruk wat ‘n opskrif “Whites Only”-town maak, is dat jy nie welkom sal wees nie. Alle teenvoorbeelde ten spyt, hou hierdie persepsie water. Ek dink ‘n uitnodiging om te kom kyk en te kom ondersoek of ons iewers ‘n weermag opbou moenie wag tot iemand weer hulle onkunde uitstal nie. Moenie ‘n “haai, kom kyk” spaar vir wanneer iemand nou klaar gesê het ons dink ons is beter as hulle en “mense wat soos ons dink” is die gif in die pragtige land nie.
Daardie uitnodigings moet proaktief wees. Daar is pas ‘n nuwe kabinet aangestel – nooi hulle. Dalk kom een, dalk twee, dalk almal, dalk niemand. As hulle egter oor drie of vier jaar skielik die jeuk kry om te gaan kyk of Orania verkramp is, kan hulle ‘n vriend naby hê om te vra of jy kan verwys na die oop uitnodiging en bevestig dat hy nog staan.
5) Wie jy is, gaan wys. Hiervoor is dit belangrik om duidelikheid te hê oor wie jy is. En Orania is nie ‘n “nie so en so” nie. Orania het ‘n positiewe standpunt VIR Afrikaans en die Afrikaner. Moenie dit verwar met ‘n “kwaad vir” of ‘n “darem nie”-posisie nie.
6) ‘n Mens vat ‘n kans elke keer wat jy toelaat dat iemand oor jou iets sê. Elke joernalis wat kom kuier en teruggaan en iets skryf, is ‘n risiko. Elke video oor hoe mense ‘n bestaan wil maak in Orania, is ‘n kans wat jy vat.
Maar as ek nou Paul McNally se artikel lees en ek sien hoe hy sy wese instort in ‘n spotboodskap en ek lees die kommentaar onderaan, dan moet ek die gevolgtrekking maak dat selfs die negatiefste publisiteit niemand oortuig wat hulle oë oop het nie. Die skrywer moes maar self inspring, anders was al die reaksies dat hy uitgelag word – selfs jare later. So, die kans wat jy vat is veel kleiner as wat dit voorkom.
Daar is reeds heelwat kennis in die wêreld van waarvoor hierdie dorp staan. Groot dele van die motiewe van die mense wat Orania gestig het en onderhou is algemeen bekend. Enigeen wat ver hiervan wil afwyk, gaan vir hom teenkanting op die hals haal.
Ek was so ’n paar naweke gelede in Orania vir die jaarlikse karnaval. Hoewel ek al heelwat daar gekuier het, was dit tog vir my ‘n vars blik op die dorp. Daar gebeur dinge wat maar op elke dorp gebeur, of hulle dit nou basaar, of skou, of fees noem.
En dan is daar ook iets anders aan. Dit wat dieselfde is as in elke klein dorpie wat ‘n bymekaarkoms hou, is veral in die sigbare te vind: die springkasteel, vuurwerke, daardie stalletjie wat ‘n aartappel in krulle sny wat ek nog nooit in die gewone lewe gesien het nie, maar wat by elke fees opduik. Ek dink elke basaar en elke skou wat ek nog bygewoon het, het ‘n kerrie en rys-stalletjie en ‘n pannekoekstalletjie en koeksisterverkope gehad. Die skoumyl en die perd-teen-fietsren is vir my nuwes, maar ek is seker ander plekke het dalk ook soiets. Optogte is iets waarvan daar deesdae dalk te veel, eerder as te min is.
Uit bogenoemde sou dit klink of ek glad nie beïndruk was nie. Tog is die teendeel waar. Ek het gaan soek vir redes dat dit so is…
Pioniersdorp
Orania is in wese nog baie jonk, in sy vroeë 20’s. Daar bly nog iets van die opwinding oor van ‘n nuwe begin. Dis anders as die meeste plekke waar ek al by ‘n skou was, én dit wys. Waar ‘n plek met ‘n honderdjaargeskiedenis meer het om na terug te kyk, is daar ook heelwat minder moeite uit die gemeenskap om iets nuuts te skep. Hierdie kreatiwiteit leef nog in Orania.
Daar is ook ‘n gemaklikheid daarmee dat dinge nie perfek gebeur nie. Waar ‘n gevestigde plek gewoond kan raak aan ‘n goeie manier van dinge doen en dan onnodig krities raak as dinge “nie so lekker soos in ’97 is nie”, is die varsheid van die idee iets wat maak dat die maatstaf nog is hoeveel dinge reg geloop het, nie hoeveel verkeerd geloop het nie.
Die feit dat baie van die mense wat deelneem al iets moes reël, of besef dat hulle nog so iets gaan moet reël, beteken dat niemand dink dis ‘n maklike taak nie. Ek is deel van Absa se gradueringsprogram en daar tref ek dikwels ‘n soort naïewe denke aan wat sê ons reël sommer gou-gou ‘n maraton, en wat van een elke maand… Die besef dat om iets te organiseer, selfs iets eenvoudigs, moeilik is, val nie op nie. By mense wat wel hierdie besef het, is daar meer waardering vir wat gedoen word, want hulle weet hoeveel inspanning dit verg. Ek glo dis een van die redes dat daar positiewe terugvoer op inisiatiewe in die dorp is.
Inkoop
“Buy in” is ‘n argument wat op ‘n stadium groot mode was in die Suid-Afrikaanse universiteitedebatte. Die term beskryf eerstens ‘n gelate aanvaar van wat hier (aan my) gedoen word, tweedens ‘n ondersteuning van ‘n inisiatief wat iemand anders dryf en derdens ‘n oortuiging dat dit tot my voordeel sal strek en dat ek wil bydra. Dis die emosionele/sosiale weergawe van wat dit finansieel sou beteken om aandele te koop. Vir sommiges is inkoop om toe te laat dat my pensioenfonds of spaarplan of wat ook al uit my salaris kom, ander doen dit omdat hulle dink hier is wins in hierdie maatskappy te maak en die Warren Buffets van die wêreld besef dat jy eienaarskap van ‘n maatskappy kry deur aandele te koop.
Alle vlakke is positief vir ‘n plek/plan/idee, maar ‘n mens verkies natuurlik die eienaarskapweergawe. ‘n Mens sien ook in Orania verskillende vlakke van inkoop. Daar is diegene wat die dorp uit beginsel kom stig het, of wat so sterk daarmee assosieer dat hulle gekies het om in Orania eerder as elders moeite te maak. Daar is ook diegene wat reken dis ‘n groeiende plek wat geleenthede bied en as ‘n plek hierdie sukses begin beleef, is daar ook mense wat nie elders reggekom het nie, wat hulle heenkome kom soek het sonder dat beginselsake noodwendig ‘n rol hoef te speel.
Ander plekke het baie minder van dié soort mense wat uit beginsel by die plek sal bly. In die res van die land gebeur dit omtrent net in gevalle waar ‘n familie nou al ‘n paar generasies in ‘n omgewing bly en deel van die landskap word. Orania se bestaansrede is ‘n beginselbesluit dat die Afrikaner se voortbestaan belangrik genoeg is dat jy daarvoor sal opoffer.
Die omgekeerde reaksie in die vorm van teenstand vir die inisiatief is vir elke nuwe ding ‘n realiteit. Tog blyk dit dat die mense wat kom kyk hoe daar optog gehou word, nêrens negatief reageer nie. Hierdie positiewe milieu maak dat die belewenis van die deelnemers meer positief is as wat apatie of teenkanting sou veroorsaak het. Jy kan dit omtrent nêrens anders verwag nie.
Die karnaval het ‘n inkoop op verskeie vlakke van intensiteit en sonder opposisie wat die naweek wil stopsit. Hierdie feite maak dat dieselfde fisiese gebeure as wat op ‘n honderd ander plekke plaasvind, meer waarde toevoeg as op daardie honderd ander plekke.
Eensgesindheid
Daar was wel twee stalletjies vir die twee skole en die verskillende kerke het verskillende produkte aangebied. Dit sou nie ‘n Afrikanertuiste wees as die mense in een kerk, een skool en een politieke party ingepas het nie. Maar uit ‘n buitestaandersperspektief is daar ‘n lekker samewerking om iets vir die gemene voordeel te doen.
Ek het geen voorbeeld gesien van ‘n prentjie wat al vir my deel van skou was nie. Die prentjie is een waar jy nou pas ‘n vetkoek gekoop het by die plaaslike fietsryklub en jy nou jou besluit moet verduidelik aan die tannie wat wil weet hoekom jy nie die hardloopklub ondersteun nie. Om op hierdie oomblik ‘n ander oortuiging te hê as dat jy ingedoen is en ook die “hot dog” van die hardloopklub se stalletjie gaan koop waar jy darem waarde vir jou geld sal kry, is om moeilikheid te soek. Hierdie onderlinge dwarstrekkery doen gewoonlik die skouganger se belewenis skade en dis lekker om ‘n slag daarsonder reg te kom.
Sterkmanne daag op en kom tel swaar gewigte op – hulle doen dit oral. Maar op Orania gaan staan die karnaval omtrent stil, soos almal gaan kyk. Dis asof die gebeurtenis vir almal meer van ‘n aardigheid is as elders. Waar ek gewoond is om darem ‘n stewige dosis siniese mense aan te tref wat nou by die fees is, maar besluit om deur niks beïndruk te word nie, was daar ‘n sigbare keuse om te gaan aanskou wat daar te aanskoue is.
Daar is waarskynlik nog baie redes, beide in die oppervlakkige én in die dieperliggende te vind vir hoekom Orania net anders is. Maar vir nou sal ek hierby volstaan. Ek sal hierdie karnaval vir enigeen aanbeveel.
‘n 20-jarige vrou word vermoor, arms agter die rug vasgemaak – let op: arms nie hande nie. Haar hande is afgesny. Maag oopgesny en haar selfoon en huissleutels in die gat gedruk.
Dit was die voorval wat gemeenskapsgeweld in Relela ingelei het. Dit was 24 Januarie, ‘n Vrydag.
Oor die naweek word paaie deur die gemeenskap afgesper met boomstompe en klippe. Drie mense word ingeroep vir ondervraging rondom die moord.
Met die vrylating van hierdie drie, word twee se huise afgebrand. Die gemeenskap is op pad na die derde se huis toe hulle in ‘n konfrontasie met die polisie beland. ‘n Seun van 15 word doodgeskiet – na bewering deur die polisie.
Op Dinsdag 28 Januarie breek daar weer geweld teen die polisie uit. 1500 mense val die driekamer -satellietstasie aan met klippe en petrolbomme. Negentien voertuie word beskadig. Vyftien Polisielede word beseer, drie kritiek. Die polisie skiet en dood twee van die aanvallers. Nege arrestasies vind plaas na aanleiding van die geweld.
Die polisiekommissaris gaan lê besoek af. Haar toespraak word onderbreek deur twee vrae:“Wie het opdrag gegee dat die polisie ons mense skiet?” en “Gaan ons die meisie se hande kry om saam met haar lyf te begrawe?”
Dit dan die feite waarop ek reageer.Daar was 19 polisievoertuie by ‘n driekamersatellietstasie. Dit klink vir my na ‘n saak wat die kern van die polisie se aandag is. Dit klink vir my of hulle dalk te veel hulpbronne hier toespits. Daar is tog sekerlik elders ook probleme, of hoe?
Dit werp vrugte af: drie mense ingeroep om te verduidelik wat hulle betrokkenheid is. Oor die naweek al nadat die moord op ‘n Vrydag plaasgevind het. Klink vir my na ‘n ondersoek wat flink verloop. Die aard van ‘n regverdige ondersoek is verder dat jy nie bloot die eerste drie mense wat jy kry arresteer en hulle aanhou totdat hulle skuld erken nie. Dit was juis die aanklag teen polisie van die vorige bedeling. Hoe regverdig of onregverdig hierdie kritiek was, is nie die punt van hierdie skrywe nie. Die persepsie bestaan dat hulle bloot gemartel het totdat jy skuldig pleit. Ons wil die skuldiges aan die pen laat ry en die onskuldiges beskerm – dis tog die rol van die polisie. Niemand het tog sekerlik gedink hulle kan al seker genoeg wees om die verdagtes aan te hou nie?! Of het hulle?
Maar die gemeenskap se belewenis is dat die polisie nie werklik omgee nie. Nie werklik belangstel om die saak op te los nie. Nie in die gemeenskap se belang wil optree nie. Hulle is ongeduldig vir antwoorde en onrealisties oor wanneer daardie antwoorde gekry moet word.
Hulle hoor die polisie het mense ingeroep en verklaar hulle summier skuldig. En hulle kan waarskynlik skuldig wees. Maar kom ons maak eers seker voor ons iemand se lewe ruïneer. Hierdie boodskap val op dowe ore – hulle is skuldig op grond van die feit dat die polisie dink hulle weet iets van die saak.
Die gemeenskap neem reg in eie hande. In ‘n geval waar daar 15 polisielede beseer is. So daar was heelwat meer lede van die mag betrokke. Die saak geniet reeds voorrang. Dis nie nodig om in te meng nie. Dis nie nodig om nog aandag hier te fokus nie. Die aandag is reeds hier. Uitbarstings van gemeenskapswoede verbeter nie die ondersoek nie. Dit pla.
Selfs as die ingeroeptes skuldig is, is die afbrand van iemand se huis tog nie die manier om dit te hanteer nie. Jy wil hê hulle moet boet, maar presies daarvoor is daar mos maniere om dit te bereik. Lewenslank is deesdae nie meer lewenslank nie en die doodstraf is weg. Om dit egter verder te voer en te meen dat daar geen straf voorlê vir iemand wat skuldig bewys kan word nie, is belaglik. Tronke is steeds nie lekker plekke om in te wees nie. As die skuldiges gevang word, sal hulle genoeg pyn beleef om enige drang na wraak te versadig. Hulle gaan gestraf word tot lank nadat die meeste van die gemeenskap van die moord vergeet het.
Dis nie nodig om iemand se eiendom te vernietig bloot oor jy tweede- of derdehands gehoor het hulle het die een of ander betrokkenheid by die moord nie. Dit is presies wat hierdie gemeenskapslede gedoen het. Dis onaanvaarbaar. Dis krimineel. Veel sekerder so as dat die ouens wat ingeroep is om vrae te antwoord krimineel opgetree het.
Boonop stel jy die onskuldiges wat in huise rondom die gebrande huise bly se eiendom en selfs lewens in gevaar.Die polisie tree op teen kriminaliteit. In hierdie geval dus teen die gemeenskapslede wat reg in eie hande neem. Te hardhandig? Miskien. Ek was nie daar nie en lei die feite af van wat berig word. Hoe duidelik hulle lewens in gevaar was, is vir my onseker. Hulle kon rubberpatrone gebruik het. Hulle kon traangas ingespan het. Daar is ander maniere om optogte uitmekaar te jaag, soos wat ons polisiemag goed weet. Hulle het al te veel oefening gehad het om nie te weet nie.Die polisie het lewendige ammunisie op gemeenskapslede gevuur. Die gemeenskap se woede ontvlam teen presies die mense wat besig is om te probeer doen wat hulle eis. Dis tragies.
‘n Newe-effek is natuurlik dat wanneer jy die polisie met klippe gooi, hulle nie so lekker kan fokus op die oplos van die moordsaak waarmee jy wil hê hulle moet besig wees nie. Juis die gemeenskap se ongeduld oor antwoorde maak dat die antwoorde langer gaan vat om te kry.
Is ek al een wat slim genoeg is om die punte bymekaar te bring?
Maar in so ‘n uitbarsting tel logika nie. Relela se eie optrede is die grootste blokkasie wat verhoed dat hulle eise bevredig word. Hierdie introspeksie bestaan glad nie. Die polisie word, soos die mense wat hulle ingeroep het, summier skuldig verklaar. Want die polisie is teen ons. Die polisie wil ons indoen. Die polisie laat die mense vry wat hierdie aaklige ding gedoen het. Alle bewyse tot die teendeel ten spyt. Alle onsekerheid oor die onredelike gevolgtrekking is swakheid. Alle voorstelle dat ons tog kalm bly, is onredelik. Alle hoop op geduld is bewys dat niemand vir ons omgee nie. Die saak KAN nie vinniger opgelos word nie, is ‘n verskoning.
“Wie het opdrag gegee dat die polisie ons mense skiet?” Niemand nie, maar as jy my met klippe gooi, gaan ek myself verdedig.
“Gaan ons die meisie se hande kry om saam met haar lyf te begrawe?” Nie as julle aanhou ons motors vernietig en die paaie toemaak dat ons nie kan kom op die plekke waar ons moet soek nie.
Dis die grootste tragedie dat die armstes in ons samelewing onder die indruk is dat geweld probleme oplos, dat as jy hard genoeg skree, genoeg klippe gooi en petrolbomme teen die polisie gebruik, dit gaan maak dat die saak opgelos word.
Dit gaan nie. Die belofte dat dit gaan, is ‘n leuen.
Die leuen word bevorder elke keer wat mense herinner word aan die geweld van die struggle, asof dit iets is om op trots te wees dat die Kerkstraatbom onskuldiges doodgemaak het.
Die leuen word aangeblaas elke keer wat ‘n politieke leier sê ons gaan vir ons vat wat ons wil.
Die leuen groei in aanklank as grootkoppe net hulle groot koppe draai as die massas baklei.
Die leuen word geglo, want dit was so lank die mantra.
Die leuen word ondersteun met elke herhaling van die masjiengeweerliedjie.
Ons gaan ons pad oopskiet na ‘n beter lewe. Ons gaan die rykdom van hierdie land met machete’s vat. Ons gaan die land onregeerbaar maak tot alles beter is.
Dis die leuen.
‘n Beter lewe kom nie uit ‘n geweer se loop uit nie. Dood kom uit ‘n geweer se loop. Soos Relela eerstehands beleef het hierdie week.
Die grootste struikelblok wat voor elke rebel staan is dit: wat as ek die regering word? As jy die regering word, wil jy juis die optrede stopsit wat jyself aangeblaas het. Dit is en bly die ANC se grootste swakplek. As hulle geweld aanhou ondersteun, maak hulle die regering se werk onmoontlik. As hulle ophou, sê Julius Malema het hulle die struggle vergeet.
Hoe kom ons uit hierdie penarie uit? Ek weet nie. Maar Guerilla Sizobabulala, Sizobadubula Ngombayimbayi, Shosholosa en Umshini wam’ help nie.
Om te verstaan waarop ek my filosofie baseer, is daar een boek wat heel voor in die ry staan The Myth of Religious Neutrality van Roy Clouser. Die boek definieer geloof as dit wat ons as onvoorwaardelik en onafhanklik beskou.
Een oorhoofse tema in die boek is dat Materialisme ‘n soort geloof is. Materialisme verwys in hierdie sin nie na ‘n grypsugtigheid in verband met geld nie, maar eerder ‘n oortuiging dat daar ‘n fisiese heelal om ons is en dat daar energieë en kragte op hierdie materie inwerk. Buiten hierdie eienskappe van realiteit maak materialiste so min moontlik verdere aannames en regverdig dit gewoonlik met Occam se reël*.
(*Occam se reël : http://math.ucr.edu/home/baez/physics/General/occam.html)
As materialisme dan ‘n geloof is, moet daar sekere gevolge wees wat hierdie wêreldbeeld bloot aanvaar. Dis immers die kritiek van diegene wat hierdie geloof aanhang en hulleself ateïste noem. Hulle sê: “Julle aanvaar dinge sommer sonder om dit aan die realiteit te toets”. Die probleem met materialisme lê veral daarin dat die materialis glo dat alles wat nie tot massa en energie gereduseer kan word nie, nie bestaan nie. Enige gebeure wat buite hierdie veld val, is gebeure waarvoor geen wetenskaplike maatstaf bestaan nie, as hulle enigsins werklik is. Verder, raak beskrywings al meer wetenskaplik as hulle al meer afgebreek is tot hulle onderliggende realiteit. Dit is ‘n proses wat reduksie genoem word.
Hierdie stelsel werk nogal goed vir die Natuurwetenskappe. ‘n Voorbeeld: deur alle voorwerpe bloot in terme van hulle massa en beweging te beskou, kan ons voorspel wat gebeur as daar botsings tussen die voorwerpe is. As ‘n voorwerp wat ‘n sekere massa besit teen ‘n sekere snelheid in ‘n sekere rigting beweeg en met ‘n ander voorwerp bots, reageer die tweede voorwerp op ‘n sekere manier, ongeag of daardie voorwerp ‘n mens of ‘n duiksak is. Dit maak nie vir die botsing se doeleindes saak of die voorwerp lewend is of nie, tensy daardie lewe tot ander rigting of snelheid aanleiding gee. Duiksakke probeer tipies nie rondom jou hardloop as jy hulle wil duik nie!
In elke model probeer ons soveel van die realiteit vasvang as moontlik. As ons egter ‘n aspek van realiteit as die basiese realiteit beskou, lei dit daartoe dat alle ander aspekte slegs waarde het wanneer hulle tot daardie basiese aspek bydra.
Daar is egter iets soos vals reduksie. Dit is as jy iets probeer verklaar aan die hand van ‘n ander aspek as waartoe dit behoort. ‘n Voorbeeld is wanneer Marx alle sosiale interaksie probeer reduseer tot sosiale klasse. Alle mense van ‘n sekere welvaartsgroep moet dieselfde gedrag toon. In die proses verloor hy ‘n klomp inligting oor die individue wat tot elkeen van daardie groepe behoort. Die geskiedenis is egter gepeper met leiers wat deur magsvertoon, oorredingsvermoë, beloftes, of blote sjarme mense oortuig het om hulle te volg. Hoewel die gedrag wat hulle voorgestaan het, teenoorgesteld was van wat Marx vir jou groep voorskryf.
Materialisme het egter tot die oortuiging gelei dat alles behoort gereduseer te word. En alle afwykings wat steeds bestaan, word verklaar met “maar ‘n mens verloor altyd van die detail as jy die patroon beskryf”. Ek wys egter in die stuk op die mislukking van beide weergawes op die reduksie, wat die indruk wek dat ‘n skadelike reduksie opgespoor is.
Hier volg my uiteensetting van die Clouser se blik op die staat, gesien deur die bril van ‘n gesprek met Carel Boshoff (iv) op die Afriforum-toer van Desember 2012.
Doel
Bepaal die beste wêreldbeeld waaruit die samelewing ingerig kan word.
Bestaande oplossings
Hierdie doelwit is allermins nuut. Daar is immers al samelewings van voor die geskrewe geskiedenis af en hulle moes hulleself op die een of ander manier inrig. Toe ontwikkel daar twee kontrasterende denkskole om die doel te bereik: Die Individualisme en die Kollektivisme. Dit was die onderliggende verskil in die ideologieë van Amerika en die ou USSR. Die VSA was die individualistiese land, Rusland die kollektivistiese staat.
Individualisme
Individualisme neem as sy basiese aspek dat menslike samelewings uit individue bestaan. Uiteindelik is die staat die som van die individue in die staat. ‘n Groepering soos ‘n gesin, ‘n skool, ‘n besigheid, ‘n klub, is dan basies ‘n klomp individue wat die een of ander belang deel. In wese is hierdie groeperings eintlik tydelik: so lank as wat die samewerking vir elke individu in die groep tot voordeel is, sal die samewerkingsooreenkoms voortbestaan. As dit nie meer die geval is nie, behoort die eenheid ontbind te word.
‘n Skool is onder hierdie beskouing iets wat bestaan omdat ‘n klomp individuele ouers hulle eie voordeel soek. Hulle beleef voordeel vir hulleself daarin dat opvoeding vir hulle kinders goed sal wees. Daarom hou hulle aan hulle kinders inskryf, wat die bestuur van die skool in staat stel om onderwysers te onderhou, terreine te ontwikkel en so aan. As die skool nie meer vir individue tot voordeel is nie, sal hy ontbind word en die terrein anders aangewend word.
Wanneer ‘n mens die impak van beleid, natuurrampe of wat ookal op die mensdom wil bepaal, is die maatstaf die individu. Ons wil sien wat met elke mens afsonderlik gebeur en dan is die samelewing die totaal van die individue daarbinne.
Kollektivisme
Kollektivisme verskil radikaal hiervan. Dit reken dat die individu tydelik is. Mense word gebore en gaan dood in ‘n relatief kort periode, amper almal onder 100 jaar. Verenigings kan egter onbeperk voortbestaan. Daarom is die logiese manier om te redeneer oor die mensdom om ons as verenigings te beskou.
‘n Skool, byvoorbeeld, bestaan veel langer as die tyd wat enige spesifieke kinders in die skool is. Daarom is die karakter van die skool iets wat ons onafhanklik van enige kind in die skool kan beskou. Die voordeel van die skool word dan ook op ‘n hoër vlak gereken as die voordeel van enige kind. “Hoeveel kinders moet daar in ‘n klas wees?” word beantwoord op grond van die beste belang van die skool, voor die belang van individuele leerlinge bygereken word.
Hoe groter die eenheid hoe meer permanent is die vereniging geneig om te wees. ‘n Boekklub met vyf lede is meer geneig om te verval as ‘n maatskappy wat 5 000 mense in diens neem. Die grootste eenheid is dan die staat, wat verwys na die regering, wetgewende gesag, howe en almal waaroor hierdie entiteite seggenskap het.
Wanneer die impak van beleid, omgewingsgebeure en so aan bepaal word, is die maatstaf die staat as geheel. Ons wil sien of die beleid tot voordeel van die geheel is. As iets tot voordeel van die geheel is, sal dit deursyfer tot by alle individue wat onder daardie staat val.
Vergelyking
Ter verduideliking van die verskil tussen die denkraamwerke beskou ons byvoorbeeld China se een-kind-beleid, gesinsbeplanning, soos hulle dit noem.
Onder kollektivisme is dit duidelik dat, as jou land oorbevolk is, dit tot die voordeel van die staat sal wees as mense minder kinders kry. Dus is enige maatstaf wat die doel bereik, aanvaarbaar. Of ‘n spesifieke persoon meer as een kind wil hê, is nie van belang nie. As ‘n paartjie weer swanger word en dis vir hulle moreel moeilik is om ‘n tweede kind te aborteer, is dit nie ter sake nie – hulle moes beter beplan het. Die geheel se voordeel, is al wat tel.
Individualisme reken egter slegs die individu se voordeel. Om dus ‘n persoon se vryheid in te perk kan slegs geregverdig word as dit onweerlegbaar tot sy eie voordeel strek. ‘n Baie oopkop individualis sou kon reken dat die uiteindelike ekonomiese voordeel van ‘n kleiner bevolking, dus meer hulpbronne vir elkeen, tog tot individuele voordeel strek. Die meeste reken egter dat die skade wat aangerig word in die implementering van die beleid dit onhoudbaar maak.
Die twee ideologieë kan dus verskillende gevolgtrekkings maak, wat beteken daar word gekies, die een of die ander.
Die belangrikste ooreenkoms tussen die twee ideologieë is waarskynlik die feit dat hulle gebruik word om die voordeel vir die mens te bereken. Daar is baie gevalle waar die voordeel vir die individu en die voordeel vir die geheel sinoniem is. ‘n Toename in ekonomiese aktiwiteit en welvaart wat redelik gelykop verdeel word, sal gesamentlik vir beide individue en die geheel goed wees.
‘n Meer subtiele ooreenkoms is die idee dat ’n mens deur die bank voor- of nadele behoort te beskou met net een van individue of kollektiewe as maatskaf. Dit beteken dat die ander slegs van belang is in sover dit tot die een waarin jy belangstel, gesien kan word. Nie een van die twee ideologieë vat alles in die samelewing raak nie, juis omdat elkeen ‘n deel van realiteit as ondergeskik aan die ander beskou. Solank beide ideologieë aanhangers het, vul hulle mekaar aan tot ‘n gebalanseerde wêreldbeeld. Dis egter deesdae al minder die geval.
Histories is die twee ideologieë teen mekaar opgeweeg. Die VSA was individualisties, kapitalisties en demokraties. Die USSR was kollektivisties, sosialisties en kommunisties ingestel. Uiteindelik het die USSR die koue oorlog verloor en as staat misluk en toe ontbind. Dus bestaan die oortuiging dat kollektivisme verkeerd is en individualisme die beter wêreldsbeskouing is.
Probleem
Daar is ‘n klomp swakplekke in individualisme. Hierdie swakplekke word nie aangespreek nie want hulle volg direk uit die aanname van individualisme, nl. dat die individu die maatstaf vir voordeel behoort te wees. Ons ontwikkel dus ‘n blindheid vir die swakplekke in die denkraamwerk.
Onder hierdie swakplekke tel:
– korttermynfokus
– selfsug
– isolasie
–
Korttermynfokus.
Soos reeds genoem, leef ‘n mens nou eenmaal net só lank. Dus praat ons van langtermynbeleggings as ons na 15 jaar kyk. Ons sien dat finansiële bestuur aansienlik beter werk as ons doelwit verder in die toekoms gestel word. Maar langer voel onrealisties. In my M-projek, waar ek drywers vir kliënte se wangedrag moet opspoor, hou die bank die meeste datastelle nie langer as 15 jaar nie want daardie ou inligting kan tog sekerlik nie waarde inhou nie.
In die geskiedenis is 15 jaar egter ‘n oogwink – daar het 300 jaar verloop sedert Alexander die Grote geleef het en tot die mees betroubare weergawe van sy lewensverhaal opgeteken is. Die mensdom is dus in staat om idees vir veel langer te bewaar as wat ons op die oomblik dink nuttig is. Om hierdie waarde te ontken, is om die foute van die geskiedenis met eentonige reëlmaat te herhaal.
Die oorbesteding deur die regerings van die PIIGS-lande (Portugal, Ierland, Italië, Griekeland, Spanje) is ‘n simptoom hiervan. Ons spandeer solank geld, wat nou lei tot lekker gemaklike lewens en gewilde politici. As daardie geld eendag terugbetaal moet word, sal daar al iemand anders aan bewind wees, so dis nie my probleem nie. Die volgende ou leen dan bloot meer geld, is minder volhoubaar om dieselfde voordele te onderhou, wat hulle dan weens die groeiende rente nóg minder kan bekostig.
Die publiek het hierdie partye ingestem, bloot omdat hulle op die korttermynvoordeel gefokus het. Die langtermynprobleme, tref toe vroeër as wat hulle gedink het en nou is hulle kwaad vir die regering oor hulle die voordele stop. Dat hulle nooit daardie voordele kon bekostig het nie en dus nooit die lekker moes gehad het waaroor hulle nou oproerig is oor dit weg is nie, word in die geheel ignoreer. Hulle eis dat regerings verantwoordelik moet omgaan met hulle geld, maar dié regerings met die grootste beloftes, wat die onverantwoordelikste beleide het, word ingestem!
Selfsug
Die verskoning wat selfsug nodig het, is dat my eie voordeel die doelwit van die samelewing is. As dit is hoe ons die sukses van ‘n staat bereken, is die een wat ander vertrap tot eie voordeel nie net iets wat ons aanvaar nie, maar selfs die doel wat nagestreef moet word.
Hierdie samelewing is egter een wat die natuurlike vertroue wat nodig is vir samewerking, ondermyn. Om ons kragte saam te span is egter die grondslag waarop verbeterings van ons samelewings gebou word. Een voorbeeld wat tradisioneel gebruik word, is dié van ‘n wa wat baie swaar gelaai is. As die wa só swaar is dat ‘n perd hom vir een kilometer kan trek voordat hy uitgeput is, dan kan twee perde vir 17 kilometer trek voor altwee moeg is. Deur saam te werk het hulle dus meer as agt keer soveel bereik as wat elkeen op sy eie sou.
Isolasie
Die gesamentlike impak van ‘n korttermyningesteldheid en onbegrensde selfsug is sosiale isolasie. Ons leef in die era waar dit die maklikste is om te kommunikeer. Facebook, MySpace, Twitter, Twoo, Pintrest, LinkedIn, Picassa en nog ‘n horde name beloof dat jy maklik, gemaklik, vinnig en moeitevry verbind kan wees. Jy kan soveel vriende hê dat jy die meeste van hulle nie eers ken nie. En ons val daarvoor. Elke keer.
Ons word om die bos gelei want die aard van die verhoudings wat ons wil hê, is in wese anders as wat die sosiale media bied. Ons wil juis hê dat iemand moeite sal doen, om ons te leer ken. Maar die netwerke beloof dis moeiteloos.
Ons wil nie net geken word aan die blinkste kant wat ons graag vir die wêreld wys nie. Iemand wat sag daarmee sal omgaan, iemand wat ons kan vertrou, moet ook die kante van jou ken wat jy nie met die wye wêreld deel nie.
Ons wil langdurige verhoudings hê, nie vinnig vriende maak nie.
Die lewensingesteldheid van ‘n verbruikersamelewing ondermyn ons lewensvreugde.
Gemeenskapsbeskouing
Die voordeel van ‘n staat kan nie gereduseer word tot óf die individu óf die geheel soos wat momentum gereduseer kan word tot ‘n produk van spoed en massa nie. Hoewel ons dinge van die rugbyspeler kan verstaan d.m.v. die duiksak, IS hy nie die duiksak nie. Dié verskil is ‘n belangrike een om na op te let.
As ons ‘n stap vroeër ophou reduseer, dan kan ons begin samelewings opstel wat gemeenskaplik ingerig is.
‘n Gemeenskap is nie bloot ‘n kollektief nie. Dis ook nie bloot ‘n samekoms van los entiteite nie. Dis albei. Slegs wanneer ons ophou om die een tot ‘n funksie van die ander af te breek, kan ons die beste gemeenskappe bou. Ons moet beide die individuele voordeel én die kollektiewe voordeel meet en in ag neem vir besluite.
Onder die gemeenskapsmodel het ons ‘n samelewing waar die gemene belang voorop staan, vergeleke met die individualistiese wêreld. Aan die ander kant is dit ook ‘n samelewing waar jou individuele bydrae geken en waardeer word, vergeleke met kollektivisme.
‘n Skool is beide ‘n vaste instelling met ‘n eie karakter, wat sal bestaan, al word daar ‘n lid bygevoeg of weggeneem, én die leerlinge en gesinne wat hulle tot daardie skool verbind afsonderlik. Om die een of die ander weg te laat is om ‘n deel van wat die skool is te ontken. Daar moet dus ‘n dubbele maatstaf in elke beredenering oor die skool se beleid wees. Aan die een kant moet die voordeel van die leerlinge tans aan die skool verbind, bereik word. Aan die ander kant moet die skool uitgebou word ter wille van toekomstige leerlinge wat daar opgelei moet word. Dit is tog die mees natuurlike manier om ‘n instelling se besluite te neem.
Nou moet die beginsel net op ‘n groter speelveld ook toegepas word. Uiteindelik gaan ons nie bereik wat ons nie nastreef nie. Daarom het kollektivisme gefaal, daarom is individualisme besig om te faal. Dit is moontlik dat die gemeenskapsbeskouing steeds iets miskyk, maar sy blinde kolle is veel kleiner as die bestaande twee. Die rede dat dit hier moontlik is om sowel die kollektiewe as die individuele beswil te bereik, is omdat jy albei erken.
